Tìm kiếm bài viết

Chương trình giáo dục STEM tại việt nam: Thực trạng và giải pháp

Trong những năm gần đây, giáo dục STEM tại Việt Nam đang ngày càng thu hút sự quan tâm của các bậc phụ huynh và nhà trường. Phương pháp giáo dục này không chỉ giúp trẻ phát triển tư duy logic, kỹ năng giải quyết vấn đề mà còn khơi dậy niềm đam mê với khoa học, công nghệ, kỹ thuật và toán học ngay từ nhỏ. Vậy STEM là gì và đang được triển khai ra sao tại Việt Nam? Hãy cùng KiddiHub tìm hiểu nhé!

Tổng quan về chương trình giáo dục STEM

STEM là từ viết tắt của bốn lĩnh vực: Khoa học (Science), Công nghệ (Technology), Kỹ thuật (Engineering) và Toán học (Mathematics). Đây là một mô hình giáo dục hiện đại nhằm cung cấp cho người học những tri thức và kỹ năng thiết yếu trong các lĩnh vực then chốt này.

Chương trình STEM được thiết kế dựa trên phương pháp tích hợp liên ngành, tạo điều kiện để học sinh vận dụng kiến thức một cách linh hoạt vào giải quyết các tình huống trong thực tế. Thay vì dạy từng môn học một cách riêng biệt, STEM kết nối chúng thành một hệ thống liền mạch, chú trọng đến tính ứng dụng cao trong cuộc sống hằng ngày.

Trong giáo dục STEM, nội dung các môn học không tách rời mà được đan xen và hỗ trợ lẫn nhau. Học sinh không chỉ nắm vững lý thuyết mà còn biết cách vận dụng để tạo ra sản phẩm thực tiễn. Cụ thể, kỹ năng về khoa học giúp các em hiểu rõ các nguyên lý, định luật tự nhiên và cách áp dụng vào đời sống. Khả năng tư duy khoa học cũng được hình thành qua việc giải thích hiện tượng và tìm kiếm giải pháp cho các vấn đề thực tiễn.

Đối với mảng công nghệ, học sinh được rèn luyện khả năng tiếp cận, sử dụng và khai thác các thiết bị và hệ thống kỹ thuật – từ các vật dụng thông thường đến những nền tảng công nghệ phức tạp như Internet hay máy móc hiện đại.

Về phần kỹ thuật, học sinh học cách tạo ra sản phẩm, hiểu được quy trình thiết kế, chế tạo, đồng thời biết cách kết hợp kiến thức từ nhiều lĩnh vực như vật lý, hóa học, nghệ thuật và công nghệ để đưa ra những giải pháp tối ưu. Các em cũng được hướng dẫn để nhận diện nhu cầu xã hội và đưa ra phản ứng phù hợp với các vấn đề kỹ thuật đang diễn ra.

Toán học trong chương trình STEM không chỉ là tính toán mà còn là công cụ hỗ trợ đắc lực cho việc phân tích, lập luận logic và triển khai ý tưởng một cách chính xác. Học sinh được khuyến khích ứng dụng toán học vào các hoạt động hằng ngày nhằm nâng cao hiệu quả học tập và làm việc.

Việc học tập theo định hướng STEM không chỉ trang bị kiến thức toàn diện mà còn khơi dậy hứng thú học tập, giúp học sinh vượt qua tâm lý sợ học các môn tự nhiên. Từ đó, các em sẽ tự tin lựa chọn chuyên ngành phù hợp ở các cấp học cao hơn, đồng thời mở rộng cơ hội nghề nghiệp trong tương lai.

Ngoài ra, phương pháp giáo dục STEM chủ yếu dựa vào học qua trải nghiệm thực tế, thực hành sáng tạo và các hoạt động khám phá như: học qua dự án, trò chơi học tập, thí nghiệm và các tình huống giải quyết vấn đề. Điều này giúp học sinh tiếp thu dễ dàng hơn mà không cảm thấy bị áp lực hay nhàm chán.

Thực trạng triển khai giáo dục stem tại Việt Nam - Giáo dục phổ thông

Trong bối cảnh cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư đang diễn ra mạnh mẽ, Chính phủ Việt Nam đã ban hành Chỉ thị 16/CT-TTg ngày 04/5/2017 nhằm thúc đẩy năng lực thích ứng của hệ thống giáo dục. Hưởng ứng định hướng này, từ năm học 2017–2018, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã phối hợp với Hội đồng Anh triển khai thí điểm mô hình giáo dục STEM tại một số trường trung học, đồng thời lồng ghép nội dung STEM vào các văn bản hướng dẫn và môn học trong chương trình giáo dục phổ thông mới.

Những chuyển biến ban đầu

Các hoạt động giáo dục STEM hiện đang được triển khai dưới nhiều hình thức đa dạng như dạy học tích hợp theo chủ đề, tổ chức Ngày hội STEM, thành lập các câu lạc bộ STEM trong và ngoài giờ học, cũng như kết hợp với doanh nghiệp tổ chức hoạt động trải nghiệm thực tiễn. Tại nhiều địa phương, các Sở Giáo dục đã chủ động đưa STEM vào kế hoạch năm học, thông qua các cuộc thi sáng tạo khoa học, vận dụng kiến thức liên môn, hay chương trình STEM SchoolLAB. Những hoạt động này bước đầu khơi dậy hứng thú, khả năng tư duy sáng tạo và tinh thần học hỏi của học sinh.

Những mô hình tiêu biểu từ thực tiễn

Một số mô hình triển khai STEM tiêu biểu đã cho thấy hiệu quả tích cực, đặc biệt tại các địa phương như Thanh Chương (Nghệ An), Nam Trực (Nam Định), Thái Thụy (Thái Bình). Tại đây, giáo viên trực tiếp duy trì hoạt động câu lạc bộ STEM với sự hỗ trợ từ cộng đồng và các tổ chức xã hội. Điển hình là huyện Nam Trực – nơi có tới 80 giáo viên có thể hướng dẫn học sinh lập trình robot, dù không có sự chỉ đạo chuyên môn trực tiếp từ Bộ và ngân sách hạn chế. Bên cạnh đó, Ngày hội STEM – một sáng kiến của Liên minh STEM – cũng trở thành sự kiện thường niên mang tính lan tỏa cao, kết nối cộng đồng giáo dục trên cả nước.

Khó khăn và thách thức trong quá trình triển khai

Dù đã có những bước đi tích cực, việc đưa STEM trở thành một phần chính thức trong giáo dục phổ thông vẫn đối mặt với nhiều rào cản:

Chưa tích hợp chính thức và đồng bộ: Giáo dục STEM hiện chủ yếu được triển khai như hoạt động ngoại khóa. Giáo viên gặp khó khăn trong việc thiết kế bài giảng liên môn vừa đúng chương trình vừa sáng tạo, do thiếu hướng dẫn và cơ chế hỗ trợ cụ thể.
Thiếu hụt đội ngũ giáo viên được đào tạo bài bản: Phần lớn giáo viên phổ thông chỉ quen dạy đơn môn nên gặp khó khăn khi phải phối hợp liên môn. Tâm lý e ngại đổi mới và thiếu chia sẻ chuyên môn cũng làm giảm hiệu quả triển khai.
Liên kết giữa nhà trường và doanh nghiệp còn rời rạc: Các mô hình hợp tác hiện nay mới chỉ mang tính cá nhân hoặc cục bộ, chưa hình thành được mạng lưới hỗ trợ bền vững giữa nhà trường, doanh nghiệp, đại học và viện nghiên cứu.
Phương pháp kiểm tra, đánh giá chưa phù hợp: Cách kiểm tra truyền thống (thi lý thuyết, trắc nghiệm) chưa tạo điều kiện cho học sinh thể hiện tư duy, kỹ năng ứng dụng – vốn là trọng tâm của giáo dục STEM.
Hạn chế về cơ sở vật chất và nguồn lực: Nhiều trường chưa có đủ phòng chức năng, trang thiết bị thực hành hoặc tài chính để tổ chức hoạt động STEM hiệu quả. Lớp học đông và thiếu không gian cũng làm giảm chất lượng trải nghiệm của học sinh.

Có thể nói, giáo dục STEM tại Việt Nam vẫn đang ở giai đoạn đầu với nhiều thử nghiệm và điều chỉnh. Để STEM thực sự trở thành phần cốt lõi của chương trình giáo dục phổ thông, cần có chiến lược tổng thể về chương trình giảng dạy, đầu tư hạ tầng, đào tạo đội ngũ và chính sách hỗ trợ nhất quán từ trung ương đến địa phương. Đồng thời, việc nhân rộng các mô hình hiệu quả, gắn kết cộng đồng và khuyến khích sáng tạo từ cơ sở sẽ là yếu tố then chốt để thúc đẩy STEM phát triển bền vững.

Một số giải pháp thúc đẩy giáo dục STEM trong nhà trường phổ thông

Dưới đây là một số giải pháp thiết thực và có tính khả thi nhằm thúc đẩy việc triển khai và phát triển giáo dục STEM trong các trường phổ thông, góp phần nâng cao chất lượng dạy học, rèn luyện tư duy sáng tạo và kỹ năng giải quyết vấn đề cho học sinh trong thời đại công nghệ số.

Hoàn thiện cơ chế và chính sách hỗ trợ

Để giáo dục STEM thực sự phát triển bền vững trong hệ thống phổ thông, cần xây dựng các định hướng chiến lược mang tầm quốc gia. Cụ thể, STEM cần được xác lập như một phần cấu thành chính thức trong chương trình giáo dục phổ thông, đóng vai trò quan trọng trong việc định hướng nghề nghiệp sớm cho học sinh và thúc đẩy tư duy sáng tạo, năng lực giải quyết vấn đề. Việc lồng ghép giáo dục STEM cần được thực hiện một cách có hệ thống, thông qua các chủ đề liên môn, gắn với thực tiễn. Giáo viên giữ vai trò trung tâm trong quá trình này, bằng cách xây dựng các bài giảng tích hợp giúp học sinh vận dụng kiến thức vào tình huống thực tế. Đồng thời, cần ban hành các chính sách mở để thu hút các tổ chức, cá nhân, đặc biệt là nhà đầu tư nước ngoài tham gia phát triển các cơ sở giáo dục STEM chất lượng cao tại Việt Nam.

Thiết lập hệ thống trung tâm giáo dục STEM liên kết chặt chẽ với nhà trường

Một mô hình hiệu quả là xây dựng các trung tâm giáo dục STEM tại các địa phương, đặt dưới sự quản lý chuyên môn của các trường đại học trong khu vực. Bên cạnh đó, việc thành lập Trung tâm giáo dục STEM quốc gia, trực thuộc Bộ Giáo dục và Đào tạo, sẽ tạo nên hệ thống điều phối thống nhất và hỗ trợ chuyên môn trên phạm vi cả nước. Những trung tâm này sẽ là cầu nối giữa nghiên cứu – đào tạo – ứng dụng trong giáo dục STEM, đồng thời hỗ trợ các trường phổ thông trong tổ chức hoạt động và đào tạo giáo viên.

Cải tiến hình thức kiểm tra, đánh giá trong giáo dục phổ thông

Để STEM phát huy hiệu quả, cần đổi mới cách thức kiểm tra, đánh giá sao cho phù hợp với đặc thù của mô hình học tích hợp. Thay vì chỉ kiểm tra kiến thức lý thuyết qua các bài thi viết, học sinh cần được đánh giá dựa trên quá trình thực hiện, sản phẩm sáng tạo và khả năng ứng dụng kiến thức vào giải quyết vấn đề thực tiễn. Điều này không chỉ phản ánh năng lực học tập toàn diện của học sinh mà còn thúc đẩy giáo viên đổi mới phương pháp giảng dạy theo hướng phát triển năng lực.

Tăng cường đào tạo và phát triển đội ngũ giáo viên

Một trong những yếu tố then chốt đảm bảo sự thành công của giáo dục STEM là đội ngũ giáo viên. Thay vì đào tạo đơn lẻ, giáo viên các môn cần được huấn luyện theo nhóm liên môn để có thể cùng phối hợp xây dựng nội dung giảng dạy phù hợp. Ngoài việc trang bị kiến thức chuyên môn, các khóa bồi dưỡng nên tập trung vào kỹ năng tổ chức lớp học theo dự án, thiết kế hoạt động trải nghiệm và sử dụng các công cụ đánh giá tích hợp.

Đầu tư cơ sở vật chất phù hợp với hoạt động dạy học STEM

Dù giáo dục STEM có thể triển khai hiệu quả ngay cả với điều kiện cơ bản thông qua vật liệu tái chế, nhưng đối với các lĩnh vực chuyên sâu như robot, lập trình hay khoa học máy tính, cần có sự đầu tư trang thiết bị hiện đại. Do đó, cần từng bước đầu tư xây dựng phòng thí nghiệm, không gian sáng tạo (maker space) và các thiết bị hỗ trợ giảng dạy phù hợp với từng cấp học và điều kiện của từng địa phương.

Thúc đẩy nghiên cứu khoa học và chuyển giao công nghệ trong nhà trường

Khuyến khích học sinh và giáo viên tham gia các hoạt động nghiên cứu khoa học, sáng tạo kỹ thuật thông qua các cuộc thi, dự án học tập, hội chợ khoa học thường niên là cách hữu hiệu để khơi dậy tinh thần khám phá. Đồng thời, cần xây dựng mạng lưới liên kết nghiên cứu giữa các viện nghiên cứu, trung tâm STEM, các trường đại học với các trường phổ thông để hỗ trợ quá trình thực nghiệm và triển khai mô hình giáo dục STEM.

Mở rộng hợp tác trong và ngoài nước về giáo dục STEM

Tăng cường liên kết với các tổ chức quốc tế, doanh nghiệp công nghệ, viện nghiên cứu trong và ngoài nước sẽ tạo ra nguồn lực dồi dào để phát triển giáo dục STEM. Các hoạt động như chia sẻ học liệu, tổ chức hội thảo chuyên môn, chương trình trao đổi giáo viên và học sinh, đào tạo cán bộ quản lý giáo dục sẽ góp phần nâng cao chất lượng triển khai giáo dục STEM trong nhà trường phổ thông.

Tình hình giáo dục STEM trên thế giới

Tại Hoa Kỳ và các quốc gia phát triển

Ngay từ đầu thập niên 1990, Mỹ đã đi tiên phong trong việc triển khai mô hình giáo dục STEM với phương pháp tích hợp liên môn, dựa trên các dự án thực hành và hoạt động trải nghiệm. Các hội chợ khoa học được tổ chức rộng khắp nhằm kích thích sự sáng tạo và niềm đam mê nghiên cứu trong học sinh. Năm 2015, tại Ngày hội Khoa học tổ chức ở Nhà Trắng, Tổng thống Mỹ đã trực tiếp gặp gỡ và trò chuyện với các “nhà khoa học nhí”, cho thấy sự quan tâm sâu sắc đến thế hệ trẻ trong lĩnh vực khoa học kỹ thuật.

Theo thống kê, từ năm 2004 đến 2014, tỷ lệ việc làm trong các ngành khoa học và kỹ thuật tại Mỹ đã tăng tới 26%, gấp đôi mức tăng trưởng trung bình. Trong một phát biểu trước Thượng viện Mỹ, Bill Gates từng nhấn mạnh rằng nước Mỹ chỉ có thể duy trì vị trí dẫn đầu toàn cầu nếu xây dựng được lực lượng lao động sáng tạo, có nền tảng vững chắc về toán học, khoa học và kỹ thuật.

Tại Trung Quốc

Trung Quốc bắt đầu nghiên cứu giáo dục STEM muộn hơn, khoảng từ năm 2008. Tuy nhiên, từ năm 2013 trở đi, giáo dục STEM đã trở thành trọng tâm trong chiến lược đổi mới giáo dục của nước này. Năm 2017, Bộ Giáo dục Trung Quốc chính thức đưa STEM vào chương trình tiểu học, đánh dấu bước ngoặt trong việc thể chế hóa STEM ở quy mô quốc gia. Tháng 5/2018, Kế hoạch hành động giáo dục STEM Trung Quốc đến năm 2029 được công bố, nhằm thúc đẩy phổ cập STEM đến học sinh trên toàn quốc, xây dựng nền tảng tư duy khoa học và sáng tạo cho thế hệ trẻ.

Tuy nhiên, Trung Quốc vẫn đang đối mặt với thách thức thiếu hụt giáo viên chuyên sâu về STEM và chưa có hệ thống đào tạo chính thức cũng như cơ chế cấp chứng chỉ giảng dạy STEM một cách toàn diện.

Tại các khu vực khác trên thế giới

Châu Phi: Nhiều tổ chức phi lợi nhuận đã triển khai các chương trình giáo dục STEM với quy mô khác nhau nhằm cải thiện chất lượng giáo dục khoa học tại khu vực cận Sahara.
Úc: Từ năm 2009, chương trình iSTEM được triển khai tại Sydney, giúp học sinh và gia đình tiếp cận sâu hơn với các lĩnh vực STEM. Sáng kiến này được quốc gia ghi nhận và đạt nhiều giải thưởng danh giá về giáo dục.
Canada: Với các chương trình học bổng lớn như Schulich Leader Scholarship, Canada đang tích cực thu hút sinh viên xuất sắc vào các lĩnh vực STEM. Chính phủ nước này cũng đánh giá cao người lao động nhập cư có kỹ năng STEM và coi họ là nguồn lực chiến lược để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.
Thổ Nhĩ Kỳ: Thay vì chỉ tăng số lượng sinh viên học STEM, các nhà khoa học và giáo viên Thổ Nhĩ Kỳ tập trung nâng cao chất lượng giáo dục trong từng lĩnh vực thành phần của STEM.
Qatar: Thông qua chương trình AL-Bairaq, học sinh trung học được tham gia vào các dự án học tập theo nhóm, giải quyết vấn đề thực tiễn và phát triển kỹ năng tư duy sáng tạo.

Hy vọng qua bài viết này, bạn đã phần nào hiểu rõ hơn về giáo dục STEM tại Việt Nam và nhận thấy những giá trị mà phương pháp này mang lại cho sự phát triển toàn diện của trẻ nhỏ. Mong rằng các bậc phụ huynh và nhà giáo sẽ có thêm động lực để đồng hành cùng con em mình trong hành trình khám phá thế giới khoa học đầy thú vị và bổ ích này.

Đăng bởi:

Nhóm công khai

102K thành viên

20+ bài viết mỗi ngày

Từ trong bụng đến giảng đường