Tìm kiếm bài viết

Brain stem là gì? Cấu trúc, chức năng và tầm quan trọng của thân não

Brain stem là gì là câu hỏi được nhiều người quan tâm khi tìm hiểu về cấu trúc và chức năng của hệ thần kinh trung ương. Brain stem đóng vai trò quan trọng trong việc điều khiển các hoạt động sống cơ bản như hô hấp, nhịp tim và huyết áp. Bài viết dưới đây KiddiHub sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về cấu tạo, chức năng cũng như tầm quan trọng của brain stem đối với sức khỏe con người.

Brain stem là gì? - Tìm hiểu tổng quan về thân não trong cấu trúc thần kinh trung ương

Brain stem là gì được xem là câu hỏi quan trọng khi khám phá hệ thần kinh trung ương của con người. Brain stem, hay còn gọi là thân não, là phần thấp nhất của não bộ, nối liền trực tiếp với tủy sống và đóng vai trò như một trung tâm điều phối, truyền tải thông tin giữa não và toàn bộ cơ thể. Mặc dù có kích thước nhỏ gọn, chỉ dài khoảng 7–8 cm và rộng vài cm, thân não lại đảm nhận các chức năng sống còn, ảnh hưởng trực tiếp đến nhịp tim, hô hấp, huyết áp và nhiều phản xạ tự động quan trọng khác.

Vị trí giải phẫu của brain stem trong hệ thần kinh

Thân não nằm ở phần đáy của não bộ, ngay bên dưới đại não và phía trước tiểu não, đồng thời gắn liền với tủy sống cổ. Nhờ vị trí chiến lược này, brain stem hoạt động như một cầu nối không thể thiếu giữa các trung khu điều khiển của não và các cơ quan, chi dưới cơ thể. Đây cũng là nơi đi qua của nhiều dây thần kinh sọ quan trọng, có vai trò truyền đạt cảm giác và vận động.

Brain stem có gì khác biệt so với các vùng não khác?

Khác với các phần như vỏ não (cerebral cortex) vốn đảm nhiệm các hoạt động nhận thức bậc cao như tư duy, lý luận, ngôn ngữ và ra quyết định. Brain stem chủ yếu phụ trách các chức năng tự động, mang tính sống còn như điều hòa nhịp tim, hô hấp, tiêu hóa, phản xạ nuốt và chu kỳ giấc ngủ. Nhờ đó, cơ thể có thể duy trì sự sống mà không cần sự điều khiển có ý thức từ con người. Đây chính là sự khác biệt then chốt khiến thân não trở thành một trong những phần não bộ quan trọng và khó thay thế nhất.

Cấu tạo của brain stem là gì? Ba phần chính của thân não trong hệ thần kinh trung ương

Sau khi đã hiểu rõ brain stem là gì, chúng ta cùng tiếp tục tìm hiểu về cấu tạo của brain stem, một bộ phận vô cùng tinh vi và sống còn trong não bộ. Thân não gồm ba phần chính, được sắp xếp chồng lên nhau từ trên xuống dưới, bao gồm: midbrain (não giữa), pons (cầu não) và medulla oblongata (hành não). Mỗi phần trong cấu trúc này đều đảm nhiệm những chức năng riêng biệt, nhưng lại phối hợp nhịp nhàng để điều hành các hoạt động sống tự động trong cơ thể.

Midbrain (Não giữa) – Trung tâm dẫn truyền và điều phối phản xạ

Midbrain là phần trên cùng của brain stem, đóng vai trò như một trạm điều phối thông tin từ tủy sống lên não và ngược lại. Bộ phận này chịu trách nhiệm chính trong việc điều khiển các phản xạ liên quan đến ánh sáng và âm thanh như phản xạ đồng tử hay cử động mắt. Midbrain cũng liên kết trực tiếp với hệ thần kinh thị giác và thính giác, giúp cơ thể phản ứng nhanh chóng với các kích thích từ môi trường.

Đặc biệt, trong não giữa có hai cấu trúc quan trọng là nhân đỏ và chất đen (substantia nigra), những vùng não có vai trò then chốt trong việc điều hòa vận động cơ bắp và có liên quan mật thiết đến bệnh Parkinson, một rối loạn thoái hóa thần kinh phổ biến.

Pons (Cầu não) – Trạm trung chuyển tín hiệu và trung tâm kiểm soát cơ mặt

Pons là phần nằm giữa midbrain và medulla oblongata, được ví như “cầu nối” vận hành giữa đại não, tiểu não và tủy sống. Cấu trúc này giúp truyền dẫn các xung thần kinh từ vỏ não tới tiểu não, đồng thời giữ vai trò điều phối các chức năng như cân bằng cơ thể, chuyển động mắt, vận động khuôn mặt và điều khiển một số phản xạ cơ bản.

Cầu não còn chứa các nhân thần kinh sọ số V, VI, VII và VIII, chịu trách nhiệm cho các hoạt động quan trọng như nghe, cảm nhận cảm giác vùng mặt, cử động mắt và biểu cảm khuôn mặt. Tổn thương tại đây có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến các chức năng thần kinh mặt.

Medulla oblongata (Hành não) – Trung tâm kiểm soát sự sống cơ bản

Medulla oblongata là phần dưới cùng của brain stem và nối liền trực tiếp với tủy sống. Đây là khu vực có vai trò vô cùng quan trọng trong việc điều khiển các chức năng sống cơ bản và tự động của cơ thể như: hô hấp, điều hòa nhịp tim, huyết áp, nuốt, ho, nôn và hắt hơi.

Bởi lẽ nó quản lý những phản xạ mang tính sống còn, bất kỳ tổn thương nghiêm trọng nào xảy ra ở hành não đều có thể dẫn đến hậu quả tử vong ngay lập tức do ngừng hô hấp hoặc tim ngừng đập. Chính vì thế, medulla oblongata được xem là một trong những khu vực quan trọng và cần được bảo vệ nghiêm ngặt nhất trong toàn bộ não bộ.

Chức năng của brain stem là gì? - Những vai trò sống còn của thân não đối với cơ thể

Brain stem không chỉ là tuyến giao thông thần kinh nối kết não bộ với các phần còn lại trong hệ thần kinh trung ương, mà còn đóng vai trò như một “trung tâm chỉ huy tự động” điều khiển hầu hết các chức năng sinh tồn cơ bản, từ hô hấp, tuần hoàn, tiêu hóa cho đến điều hòa giấc ngủ và nhận thức.

Kiểm soát các chức năng sống cơ bản của cơ thể

Một trong những vai trò quan trọng bậc nhất của thân não chính là kiểm soát các chức năng sống cơ bản của cơ thể, những hoạt động mà con người thực hiện hàng ngày mà không cần suy nghĩ hay ý thức:

Điều hòa hô hấp: Trung khu hô hấp nằm trong hành não có nhiệm vụ duy trì nhịp thở đều đặn, tự động điều chỉnh tốc độ hít thở tùy theo mức độ oxy và CO₂ trong máu, đảm bảo cung cấp đủ khí cho các mô và cơ quan.
Kiểm soát hoạt động tim mạch: Hành não còn chịu trách nhiệm giám sát nhịp tim và huyết áp, điều chỉnh lưu lượng máu để giữ cho hệ tuần hoàn hoạt động hiệu quả và ổn định trong mọi hoàn cảnh, kể cả khi cơ thể đang nghỉ ngơi hay vận động.
Tham gia điều phối phản xạ tiêu hóa: Brain stem điều khiển những phản xạ không thể thiếu như nuốt, nôn, ho, hắt hơi, tất cả đều là phản ứng giúp bảo vệ đường hô hấp, loại bỏ các yếu tố gây hại và hỗ trợ hoạt động tiêu hóa diễn ra bình thường.
Điều hòa chu kỳ thức – ngủ: Nhờ có sự hoạt động của các cấu trúc trong cầu não và não giữa, brain stem giúp điều chỉnh trạng thái tỉnh táo, buồn ngủ, từ đó duy trì đồng hồ sinh học tự nhiên và giúp cơ thể phục hồi năng lượng sau mỗi giấc ngủ.

Trung tâm truyền tải và xử lý tín hiệu thần kinh giữa não bộ và cơ thể

Chức năng tiếp theo và không kém phần quan trọng của brain stem chính là truyền dẫn và xử lý thông tin thần kinh trung ương một cách nhanh chóng, chính xác:

Tất cả các bó thần kinh vận động và cảm giác đều phải đi qua thân não trên hành trình kết nối giữa não và tủy sống, từ đó cho phép cơ thể phản ứng linh hoạt với các kích thích từ môi trường và nội tại.
Bất kỳ thông tin nào từ các cơ quan cảm giác như da, cơ, mắt, tai đều được truyền lên não qua thân não, đồng thời các mệnh lệnh vận động cũng từ vỏ não đi qua brain stem để đến các chi và cơ quan khác.

Điều khiển dây thần kinh sọ – Cầu nối giữa não và các giác quan

Trong số 12 cặp dây thần kinh sọ (cranial nerves) chịu trách nhiệm cho nhiều chức năng cảm giác và vận động, thì có tới 10 cặp bắt nguồn trực tiếp từ brain stem:

Những dây thần kinh này kiểm soát các chức năng then chốt như thị lực (thần kinh thị giác), thính giác (thần kinh thính giác), vị giác, cảm giác trên mặt, cử động cơ mặt, cơ hàm, nuốt và nói chuyện.
Do đó, bất kỳ tổn thương nào xảy ra tại thân não cũng có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến thị giác, thính giác, phát âm, khả năng ăn uống, thậm chí đe dọa trực tiếp đến tính mạng.

Phối hợp vận động và duy trì thăng bằng

Brain stem đóng vai trò cầu nối tín hiệu giữa tiểu não và các vùng điều khiển vận động, từ đó giúp con người di chuyển mượt mà và giữ thăng bằng tốt:

Các tín hiệu được gửi từ tiểu não qua thân não đến tủy sống và các cơ quan vận động, giúp điều chỉnh từng cử động nhỏ nhất, duy trì dáng đi, tư thế, và phản ứng linh hoạt khi thay đổi vị trí.
Brain stem cũng tiếp nhận thông tin từ hệ tiền đình (cơ quan kiểm soát thăng bằng) để giữ cơ thể ở trạng thái ổn định trong mọi tư thế, tránh té ngã hoặc mất kiểm soát khi di chuyển.

Brain stem và các bệnh lý thường gặp

Vì giữ vai trò trung tâm trong việc điều khiển hàng loạt chức năng sống quan trọng như hô hấp, tuần hoàn, vận động và cảm giác, brain stem là một trong những khu vực nhạy cảm và dễ bị tổn thương nhất của não bộ. Khi xảy ra bất kỳ tổn thương hay rối loạn nào tại vùng này, cơ thể không chỉ bị suy giảm chức năng mà còn có nguy cơ đối mặt với các biến chứng nặng nề, thậm chí là tử vong. Dưới đây là tổng hợp những bệnh lý thường gặp liên quan đến brain stem mà bạn cần đặc biệt lưu ý.

Đột quỵ thân não (Brain stem stroke)

Một trong những bệnh lý nguy hiểm nhất xảy ra tại thân não chính là đột quỵ vùng brain stem. Tình trạng này thường do tắc nghẽn mạch máu não (nhồi máu) hoặc vỡ mạch máu (xuất huyết) tại khu vực thân não, nơi tập trung các trung khu điều khiển chức năng sống cơ bản.

Triệu chứng thường gặp bao gồm: mất ý thức đột ngột, liệt nửa người hoặc toàn thân, khó thở, rối loạn nhịp tim, không nói được, khó nuốt và mất điều phối vận động.
Vì thân não kiểm soát cả nhịp tim và hô hấp nên nếu không cấp cứu kịp thời, đột quỵ tại đây có thể gây tử vong trong thời gian ngắn hoặc để lại di chứng vĩnh viễn.

U não ở vùng thân não

Các khối u não xuất hiện tại vùng brain stem có thể là u lành tính hoặc ác tính (ung thư). Tuy nhiên, dù là loại nào thì vì vị trí nhạy cảm, sự hiện diện của khối u cũng gây chèn ép và làm rối loạn hoạt động của các trung tâm chức năng.

Triệu chứng điển hình gồm: đau đầu kéo dài, chóng mặt, mất thăng bằng, rối loạn vận động cơ mặt, nói lắp, khó kiểm soát chuyển động mắt và mất điều hòa khi đi lại.
Việc điều trị khối u thân não rất phức tạp vì phẫu thuật thường gặp nhiều rủi ro. Một số trường hợp chỉ có thể xạ trị hoặc hóa trị để kiểm soát sự phát triển.

Hội chứng Locked-in

Locked-in syndrome là một rối loạn thần kinh hiếm gặp nhưng vô cùng ám ảnh, trong đó người bệnh hoàn toàn tỉnh táo và nhận thức được mọi thứ xung quanh, nhưng lại không thể cử động hoặc giao tiếp bằng lời nói do bị liệt toàn thân, chỉ có thể giao tiếp bằng cách cử động mắt.

Nguyên nhân chính thường là do tổn thương nghiêm trọng ở vùng cầu não – nơi điều khiển phần lớn các chức năng vận động.
Mặc dù người bệnh vẫn còn ý thức đầy đủ, nhưng tình trạng mất khả năng vận động và giao tiếp khiến họ bị cô lập hoàn toàn với thế giới bên ngoài.

Chấn thương sọ não vùng thân não

Những tai nạn nghiêm trọng như va đập mạnh vào vùng đầu, ngã từ trên cao, tai nạn giao thông có thể gây tổn thương vùng brain stem, hậu quả thường cực kỳ nặng nề vì liên quan đến trung tâm điều khiển nhịp tim và hô hấp.

Các triệu chứng có thể xuất hiện ngay lập tức hoặc sau vài giờ, bao gồm: hôn mê, khó thở, nhịp tim chậm bất thường, rối loạn phản xạ, mất khả năng vận động và nhận thức.
Tổn thương vùng này thường cần được theo dõi và điều trị tích cực tại các đơn vị hồi sức cấp cứu, vì khả năng tử vong rất cao nếu không xử lý kịp thời.

Các bệnh thoái hóa thần kinh liên quan đến thân não

Một số bệnh lý thoái hóa thần kinh mãn tính như Parkinson, ALS (xơ cứng teo cơ), Alzheimer tiến triển… cũng có thể ảnh hưởng đến chức năng của brain stem, dẫn đến sự suy giảm dần dần về khả năng vận động và nhận thức.

Parkinson có liên quan trực tiếp đến chất đen trong não giữa, một thành phần của brain stem, gây run tay, cứng cơ và chậm vận động.
ALS làm tổn thương tế bào thần kinh vận động ở cả não và tủy sống, bao gồm cả thân não, dẫn đến liệt và mất chức năng cơ bắp theo thời gian.
Alzheimer giai đoạn cuối có thể lan tới thân não, ảnh hưởng đến các trung khu điều khiển tự động như hô hấp, nhịp tim khiến bệnh nhân tử vong do suy hô hấp hoặc nhiễm trùng.

Làm thế nào để bảo vệ brain stem và hệ thần kinh trung ương?

Brain stem (thân não) là khu vực cực kỳ quan trọng của não bộ, đóng vai trò then chốt trong việc duy trì sự sống thông qua việc kiểm soát các chức năng thiết yếu như nhịp thở, nhịp tim, vận động, cảm giác và ý thức. Bên cạnh đó, hệ thần kinh trung ương bao gồm não và tủy sống là nền tảng cho mọi hoạt động tư duy, cảm xúc và vận động của con người. Chính vì vậy, việc chủ động bảo vệ brain stem và hệ thần kinh trung ương là vô cùng cần thiết nếu bạn muốn duy trì một cơ thể khỏe mạnh, minh mẫn và năng động dài lâu. Dưới đây là những giải pháp hiệu quả và khoa học giúp bạn chăm sóc và bảo vệ “bộ chỉ huy trung tâm” của cơ thể.

Duy trì lối sống lành mạnh

Một chế độ sinh hoạt khoa học và cân bằng là bước đầu tiên để giúp brain stem và hệ thần kinh trung ương luôn trong trạng thái khỏe mạnh, chống lại các yếu tố gây tổn thương từ bên ngoài và bên trong.

Bổ sung dinh dưỡng hợp lý: Ăn uống đầy đủ các nhóm chất, đặc biệt là axit béo omega-3, vitamin nhóm B, chất chống oxy hóa như vitamin E, C giúp bảo vệ tế bào thần kinh và hỗ trợ chức năng truyền dẫn tín hiệu. Các thực phẩm như cá hồi, quả óc chó, hạt chia, rau xanh đậm, trứng, sữa là lựa chọn tuyệt vời.
Tập thể dục thường xuyên: Hoạt động thể chất như đi bộ nhanh, yoga, bơi lội không chỉ tăng cường tuần hoàn máu lên não mà còn thúc đẩy sản sinh endorphin – hormone giúp cải thiện tinh thần, giảm stress và tăng khả năng tập trung.
Rèn luyện trí não: Đọc sách, học ngoại ngữ, giải ô chữ, chơi cờ… là những hoạt động giúp kích thích não bộ, duy trì khả năng tư duy logic và hạn chế nguy cơ mắc các bệnh thoái hóa thần kinh như Alzheimer.
Hạn chế các thói quen xấu: Việc tránh xa rượu bia, thuốc lá và các chất kích thích là điều bắt buộc nếu bạn muốn bảo vệ hệ thần kinh. Những chất này làm tổn hại tế bào thần kinh, gây suy giảm trí nhớ và tăng nguy cơ đột quỵ.

Kiểm soát bệnh nền ngăn ngừa nguy cơ tiềm ẩn gây tổn thương thân não

Các bệnh lý mạn tính như cao huyết áp, tiểu đường, rối loạn lipid máu là những “thủ phạm thầm lặng” làm tăng nguy cơ đột quỵ thân não và tổn thương hệ thần kinh trung ương nếu không được kiểm soát tốt.

Theo dõi sức khỏe định kỳ để phát hiện và điều trị sớm các bệnh nền, duy trì huyết áp ổn định, lượng đường và mỡ máu trong ngưỡng an toàn.
Tuân thủ phác đồ điều trị do bác sĩ chỉ định, không tự ý bỏ thuốc hoặc thay đổi liều dùng.
Điều trị dứt điểm các bệnh nhiễm trùng có nguy cơ lan đến não như viêm màng não, viêm tai giữa, viêm xoang… vì chúng có thể ảnh hưởng trực tiếp đến chức năng thần kinh.

Phòng ngừa chấn thương sọ não

Chấn thương vùng đầu, đặc biệt là khi ảnh hưởng đến vùng thân não, có thể gây hậu quả nghiêm trọng như hôn mê, mất chức năng hô hấp hoặc tử vong. Do đó, việc chủ động phòng tránh chấn thương sọ não là điều thiết yếu để bảo vệ hệ thần kinh trung ương.

Luôn đội mũ bảo hiểm đạt chuẩn khi điều khiển xe máy hoặc xe đạp điện để bảo vệ hộp sọ khỏi các va đập bất ngờ trong tai nạn giao thông.
Thắt dây an toàn khi đi ô tô, kể cả khi ngồi ở hàng ghế sau, giúp giảm thiểu lực tác động đến đầu và cổ khi xảy ra va chạm.
Sử dụng đồ bảo hộ khi chơi thể thao: Đối với các môn vận động mạnh như bóng đá, trượt ván, đạp xe địa hình hay leo núi, cần trang bị đầy đủ mũ bảo hiểm, miếng đệm đầu gối, khuỷu tay để tránh tổn thương não và cột sống.

Thân não là trung tâm chỉ huy của sự sống, nơi điều khiển gần như tất cả các hoạt động tự động của cơ thể. Với cấu trúc nhỏ nhưng đa chức năng, brain stem giữ vai trò thiết yếu trong hoạt động thần kinh, tuần hoàn, hô hấp và vận động. Hy vọng bài viết đã giúp bạn hiểu rõ hơn về brain stem là gì và vai trò không thể thay thế của nó trong cơ thể con người.

Đăng bởi:

Nhóm công khai

102K thành viên

20+ bài viết mỗi ngày

Từ trong bụng đến giảng đường